یاداشتی بر فیلم شنای پروانه

اکران آنلاین شنای پروانه را دیدم هم به دلیل تعریف و تمجید‌های سال گذشته جشنواره و هم به خاطر حمایت از فیلم در این ایام کرونایی اما واقعا پشیمان شدم. نه پشیمان از حمایت فیلم بلکه پشیمان از دیدن فیلم. هرچه فکر می‌کنم درباره این فیلم هیچ چیز به ذهنم نمی‌رسد که قابل نگاشتن باشد. نه اینکه فیلم چیز خوبی نداشت بلکه به این خاطر که چیزی بدستمان نمی‌دهد یعنی نه تنها چیزی به دستمان نمی‌دهد بلکه به عقیده من بازتولید امر خشونت می‌کند. پرداختن به این قشر از جامعه (گنده لات‌ها) که با اغماض شاید یک ده هزارم جمعیت کشور هم نباشند در جای خودش هیچ اشکالی ندارد اما روایت این گونه بی چفت و بست و بی‌منطق نه در معرفی این گروه از جامعه کمکی می‌کند نه در بازدارندگی آنها، نه در تغییر نگاه آنها به جامعه و نه تغییر نگاه جامعه به آنها. روایتی بی‌منطق بر پایه کلیشه غیرت و تعصب بی‌منطق و از تاریخ مصرف گذشته! تاریخ مصرف گذشته از این منظور نه که چنین چیزی ممکن نیست در جامعه اتفاق بیفتد و مثلا با پخش شدن فیلم شنای یک دختر در استخر رگ غیریت اطرفیانشان به جوش نیاید و تا قتل پیش نرود، که نمونه‌های آن در صفحه حوادث روزنامه‌ها دیده می‌شود اما از این نقطه نظر تاریخ مصرف گذشته می‌گویم که این دیگر دغدغه میانگین جامعه نیست و کلا جامعه تعریف جدید از این پدیده‌ها دارد و نگاهش به آن، دیگر همان گونه که قیصر به جهان نگاه می‌کرد نیست. در عین حال که روایت داست هم آنقدر گیج و بی‌مفهوم و ابتدایی است که مخاطب انگشت به دهان می‌ماند با این سوال که :خب که چی؟!!!!

شخصیت پردازی‌ها آنقدر ضعیف است که اگر به جای جواد عزتی و امیر آقایی هر بازیگر دیگری را بخواهید بگذارید قطعا فیلم به قهقرا خواهد رفت. بازی جواد عزتی شاید تنها چیزی است که من مخاطب را وادار می‌کند تا انتهای فیلم کلید خاموش تلویزیون را فشار ندهم. عزتی با استعداد که در سال‌های اخیر نشان داده است از پس هر نقشی بر می‌آید به همراه امیر آقایی این روزها معروف، از استعدادشان کمک می‌گیرند و فیلم را به پیش می‌رانند. انقدر قدرت این ها به فیلم نامه میچربد که شما گاهی فکر می‌کنید اینها موضوع را از کارگردان گرفته‌اند و مانند شب‌های برره مهران مدیری، دارند بداهه کار را به پیش می‌برند. ضعف فیلنامه دقیقا در تار و پود بازیگری‌ها مشخص است و فیلم انگار تا پایان کار هم بافته نمی‌شود که نمی‌شود. شما را ارجاع می‌دهم به بازی امیر آقایی در دو بخش جداگانه فیلم. بخش اول فیلم زمانی که هنوز هیچ چیز مشخص نشده است و آقایی دلیل رفتارش را ناشی از جنون می‌داند. در واقع با مظلوم نمایی‌های خویش سعی دارد مخاطب را همراه کند و بخش دوم بعد از آنکه حجت موضوع درگیری برادرش و کارهای خلافش را می‌فهمد و می‌رود به سراغش در زندان. در این بخش همزمان با دانش حجت نسبت به کارهایی که برادرش با وی کرده است (پنهان کردن شیشه در ماشین حجت و احتمال اعدام وی) بازی وی نیز تغییر می‌کند و از آن چهره مظلوم به یک شیطان تمام عیار دروغگو تبدیل می‌شود. انگار همراه حجت و بقیه مخاطبان خودش هم فهمیده است که چهره واقعیش پیش تماشاگر لو رفته و سعی در پوشاندن آن مانند سکانس های ابتدایی فیلم نمی‌کند. مثال دیگر این تناقض سکانس ابتدایی فیلم است که در آن حجت با اینکه یک سیلی از مشتری ناراضی فیلم می‌خورد و خم به ابرو نمی‌آورد (جدا از رفتار بیمارگونه و غیر منطقی مشتری که واقعا در عالم امروزی بسیار نادر و بعید به نظر میرسد) اما همین آدم وقتی با این موضوع روبرو می‌شود همه شخصیتش عوض می‌شود و تبدیل به یک گرگ تمام عیار می‌شود که حتی به بچه‌ی مادری که اعتراف می‌کند از شنای پروانه فیلم گرفته است هم رحم نمی‌کند و آنگونه خشونت از خود نشان می‌دهد.

به عقیده من شنای پروانه یک فیلم نصفه و نیمه است با یک فیلنامه ضعیف که تمام کار را بازیگران توانمندش به پیش می‌رانند. قصه داستان چندان دغدغه این روزهای ایرانی نیست که در اینستاگرام تقریبا هر پروانه، افسانه، مریم، شادی، مهرداد، منصور، مهدی و … حداقل یک عکس با مایو در کنار استخر یا دریا استوری کرده‌اند. و خدا را شکر که تقریبا از این مرحله گذشته‌ایم که مثلا برای یک شهر دیدن یک خانم در حال شنا کردن دغدغه باشد. این بدان معنا نیست که این مشکل در بخشی از جامعه وجود ندارد بلکه دوست دارم خاطر نشان کنم که بخش بزرگی از جامعه خوشبختانه از این مرحله توحش گذشته‌اند و همه‌ی ما وظیفه داریم تا کمک کنیم این نگاه جنسیت مدار از ذهن و چشم جامعه پاک شود.