نقد و بررسی فیلم بابا عزیز

عوامل فیلم

نویسنده و کارگردان بابا عزیز: ناصر خمیر

بازیگران: حسین پناهی، پرویز شاهین‌خو، گل‌شیفته فراهانی،‌کاوه خداشناس و…

مدیر تصویربرداری: محمود کلاری

موسیقی: آرماند امار

تهیه‌کنندگان: سیریال اوریول,  علیرضا شجاع نوری

نقد فیلم بابا عزیز

هنگام تماشای فیلم بابا عزیز، همواره این ندا تداعی می‌شود و می‌گوید که، همه چیز راه است؛ به واقع در راه بودن، حقیقتِ مسلکِ عارفان است که هیچ موقفی تواناییِ بازداشتنِ او را ندارد.

فیلم بابا عزیز و آثاری از این دست، مثل کولی علی شاه‌حاتمی یا راه رفتن روی سیم احمدرضا معتمدی را می‌توان به چشم کوشش‌هایی دید که سعی در محک زدن مدیوم سینما و توان استماع مخاطب برای مضامینی غیر مرسوم و کمی تا قسمتی عرفانی-فلسفی ( که به عنوان آثار معناگرا شناخته می‌شوند )، مورد سنجش و تحلیل قرار داد؛ هرچند در فرم گرفتن ضعیف و در انتقال مفاهیم عجول باشند.

حساسیت‌ها در فیلم بابا عزیز، برای نشان دادنِ مضمون اثر حتی در نام‌گذاری کاراکتر ها هم خود را نشان می‌دهد، نوه بابا عزیز که او را در سفرش همراهی می‌کند نیشتار نام دارد، نیشتار به معنای الهه عشق است که در زبان‌های کهن ریشه‌های هم‌سان نیز برای این نام وجود دارد و فیلم با تولد این الهه که به زیر طوفان شن مانده است آغاز می‌شود، و این فرشته به سراغ پدربزرگ خود یعنی بابا عزیز، پیر طریق می‌رود تا او را به مقصد رهنمون سازد.

چشم انداختن و محوِ تماشا شدن در طی طریق فرصت هیچ تکلمی نمی‌دهد، که در غیر این‌صورت کلام و سخن، حقیقت را مسخ کرده و به دام حدودی می‌اندازد که محصور در زبان می‌ماند؛ هرچند راه شناخت پدیده‌ها از مسیرِ دیالوگ و ارتباط کلامی با آن‌ها می‌گذرد ولی عرفان در پله‌ای بالاتر و در مقام چشم جهان بین، خود را میان هرچه هست رها می‌کند؛ مثل دوره‌گردی که از عطار نیشابوری، عطار نیشابوری ساخت.

حال نسبت مدیومی مثل سینما با این وضع چیست؟ سینمایی که تماما با تصویر سخن می‌گوید و دوربین‌اش هیچ محدودیتی برای  سیر و صیرورت ندارد، حکما از ظرفیت بالایی برای ابراز این دست از مضامین دارد.

حال نسبت مدیومی مثل سینما با این وضع چیست؟ سینمایی که تماما با تصویر سخن می‌گوید و دوربین‌اش هیچ محدودیتی برای  سیر و صیرورت ندارد، حکما از ظرفیت بالایی برای ابراز این دست از مضامین دارد، اما نباید فراموش کرد که اگر این حرف‌ها بی‌ملاحظه و بدون قید ظرافت به تصویر کشیده شود نه تنها کمکی به مضمون نمی‌کند بلکه راه را برای پرداخت‌های بعدی نیز سخت‌تر می‌سازد؛ فیلم بابا عزیز نیز در همین بند گرفتار شد که حتی در فصول متعددی از فیلم ارتباطات کلامی کاراکترها آن‌قدر خام و بدوی بود که مخاطب در تمرینی بودن این سکانس‌ها تشکیک می‌کند و یا می‌توان به این نکته اشاره کرد که از ظرفیت و زیبایی صحرا اثری کم‌مایه در فیلم مشاهده می‌کنیم، تا جایی که احتمال می‌رود لوکیشن یک شهر دورافتاده‌ای‌ست که قدری بیشتر از جاهای دیگر خاک خورده و تمایزِ قابلی از صحرا بودن، به معنای هیچ نبودن جز آنان که در راه رسیدن به مقصود خود هستند؛ نمی‌بینیم.

موسیقی بابا عزیز کار آرمند امار است که سابقه درخشانی در ساخت موسیقی فیلم دارد و حتی می‌توان گفت که این موزیسین، شیمیِ فیلم را به خوبی زیست کرده و موسیقی‌ش کاملا هم‌نوا با مضمون فیلم پیش می‌رود، هرچند انتظار می‌رفت این موسیقی و مجموعا کارهای این موزیسین حضور بیشتری در کار داشته باشد اما سازنده به قطعات کوتاهی از آن بسنده کرد.

اما همه این‌ها باعث نمی‌شود که کوشش ناصر خمیر برای پرداختن به این مضمون را نادیده گرفت، با توجه به این‌که فیلم محصولِ مشترکی بین دو کشور بوده و قطعا جلب رضایت طرفین برای اختصاص بودجه به کاری که پیش‌بینی می‌شد چشم‌انداز مطلوبی در گیشه‌ها نداشته باشد، بسیار سخت بود، اما این جسارت به خرج داده شد تا اثری متفاوت بر روی پرده سینماها نقش بندد؛ آثاری که گمان می‌رود به تاریخ پیوسته باشند و مشاهده مشابه آنها برای بار دیگر، آن‌هم نه تنها در سینمای تجارت‌زده، بل در جامعه و تفکر تجارت‌زده، غیرممکن و بعید است.

برای مطالعه سایر نقد فیلم های سینمای ایران روی لینک کلیک کنید.