نقد ساعت ۵ عصر
عوامل فیلم
نویسنده و کارگردان ساعت ۵ عصر : مهران مدیری
بازیگران : سیامک انصاری، آزاده صمدی، امیر جعفری، رسول نجفیان، نگین معتضدی و مهران مدیری
خلاصه فیلم
ساعت پنج عصر آخرین مهلت مهرداد پرهام برای پرداخت قسط وام خانه اش است. و عالم و آدم دست به دست هم داده اند تا او نتواند اینکار را انجام دهد
نقد فیلم ساعت ۵ عصر
ساعت ۵ عصر اثر سینمایی مهران مدیری که بدون شک ،مرد شماره یک کمدی ایران است، موفق به رکوردشکنی های مختلف در آمار و ارقام آشفته بازار سینمای ایران شده است. بازاری که هر از چند گاهی کمدی های مبتذل البته با ایده های جذاب و نو را به خود میبیند و رکوردهایش مداوما توسط آنها جا به جا میشود. از این حیث نمیتوان این امر را برای فیلم مدیری امتیاز قابل توجهی در کیفیت فیلم به شمار آورد. البته یادآوری این نکته ضروریست که اگر ساعت5 عصر را یک کمدی سیاه بدانیم آنگاه این رکوردها قابل توجه است.
اصولا فیلم های متعلق به این ژانر در هیچ کجای جهان حتی با وجود اکشن ها و مسائل حاشیه ای فراوان ، آنقدر محبوب و عام پسند نیستند. شاید مخاطب ایرانی از نمونه های نزدیک این ژانر فیلم هایی زیادی مثل Deadpool ، Dictator ، Hangover ، Adaptation ، American Hustle ، From Dusk till Dawn ، و حتی فیلم هایی چون Fight Club ، Fargo ، Take the money and run، Friday ، Coming to America ،Cooley High ، Life و سری فیلم های در ایران بسیار مشهور Men in Black را به یاد داشته باشند که اکثرا متعلق به چندین ژانر هستند که یکی از آن تقسیم بندی ها کمدی تلخ یا سیاه است. در چنین فیلم هایی همواره دو رویکرد اصلی وجود دارد که هر دوی آنها بر سر مقوله وجوه واقعی و رئالیستی فیلم است. درواقع این فیلم ها یا خود را پایبند به واقعیت میدانند و سعی در ایجاد موقعیت های سیاه و تلخ اما جذاب و گاهی خنده آور هستند و یا مرزهای واقعیت و وجوه رئال اثر را به هم میریزند و توجه بیننده را به مضامین مطروحه در سکانس های متوالی در موقعیت های مختلف با محوریت داستان جلب می کنند.
مهمترین نکته که چه مخاطب عام و چه مخاطب خاص در ساعت ۵ عصر با آن مواجه است سردرگمی است. مخاطبان این فیلم هیچگاه در طیف بین بدی و خوبی قرار نمیگیرند. مخاطب در مواجهه این فیلم لاجرم دو واکنش دارد یا خوب یا بد اما خودش نیز نمیداند چرا !!!!! مخاطب عام در این فیلم نکات طنز حتی گاهی خنده دار می یابد و از طرفی متوجه کنایه های اجتماعی آن نیز می شود ولی در پی آنها یک حرف مشخص را درک نمیکند و شاید احساسی مثل احساس بحث های هزار بار مطرح در یک جمع فامیلی را تجربه کند که از هر دری مثال و نکته ای مشهور و در فضای مجازی پخش شده ذکر میشود و حسرتی خورده میشود و در انتها با جمله ی غامض “جامعه ی بدی شده” به پایان میرسد اما هیچگاه نتیجه ای در بر ندارد.
اما مخاطب خاص نگاه عمده اش به ساعت ۵ عصر یک موضوع مهم است و آن متفاوت بودن این فیلم با دیگر کمدی های موجود در آشفته بازار سینمایی کشور است. کمدی ای که از قضا تمام فرهنگ های ناصحیح مردم را با تمسخر به باد انتقاد میگیرد (حتی در اقشار به ظاهر بافرهنگ تر و با سطح اجتماعی بالاتر). این انتقاد را به مرز هنر و اوضاع مضحک هنرمندان (به ویژه تقابل معنا دراراشان با عموم مردم )تسری میدهد و در اینجا متوقف نمیشود و اوضاع اجتماعی و نهاد های خدماتی ( که عملا به منزله یک سد بزرگ به جای تسهیل کننده امور عمل میکنند) را نیز به تمسخر میگیرد و حتی پا را فراتر از این میگذارد و اوضاع سیاسی کشور را نیز ( چه از جانب مسئولان و چه اپوزیسیون خارج از کشور ) درگیر مسائل مضحک نشان میدهد ( در حالیکه کشور به شدت نا بسامان است). اما مخاطب عام هم در این سردرگمی است که آیا این مقدار نه چندان چشمگیر از متریال داستانی و کنایه های اجتماعی سیاسی برای طرح مسئله ی یک بحران اجتماعی گسترده کافی است؟! و آیا این انسجام در این اثر برای انتقال این مفهوم وجود دارد؟! و هیچ پاسخی از فیلم به این پرسش ها داده نمیشود.
ساعت ۵ عصر را شاید بتوان در واقع داستان مهران مدیری در ایران دانست. یک انسان عاقل همه چیز فهم و سالم و گاهی ساده که زندگی آرام وشادی دارد و سعی دارد در بین مردم زامبی شده این روزگار با تمام فرهنگ ها و رفتارهای احمقانه شان (آپارتمان نشینی ، رانندگی و دعواها و درگیری های خیابانی ، نگهداری حیوانات عجیب ، هجومشان در هر مقوله اجتماعی از معامله و سوار شدن در مترو و سوئ استفاده از طرح های رفاهی مثل طرح سلامت و ارزان شدن ویزیت و هزینه های آن گرفته تا مرده پرستی و شلوغی عجیب مراسم ترحیم یک هنرمند ، سوئ استفاده دیگران از محبت و …) زندگی آرام و ابتدایی داشته باشد اما موفق نمی شود و در این راستا برای رفتارهای حتی انسان دوستان اش که شاید مورد سوئ استفاده دیگران قرار گرفته باید به نهادهای مختلف تا حد سوال های احمقانه جواب های ریاکارانه پس بدهد تا بتواند محل زندگی خود را حفظ کند. تو گویی او یک لعبت الهی گونه است که در بین یک سری نادان زندگی میکند و همیشه فرشته ای محافظ در هرجایی برای او و فقط او قرار داده شده است.
کارگردان اما بدون شک در ساعت ۵ عصر نتوانسته است یک فیلم شسته و رفته و دلچسب از کار دربیاورد. داستان ظاهری او بسیار سرگشته است.روند مشخصی ندارد. نقطه عطف داستانی ندارد و بر پایه تعلیق سستی بنا نهاده شده که مخاطب را همراه نمیکند. گاهی با منطق است و گاهی آنقدر غیر منطقی میشود که هزاران سوال برای مخاطب ایجاد میکند ( تا آنجا که آقایان در سینما از ساده لوحی شخصیت اصلی متعجب میشوند و بانوان از آن حرص میخورند و با آنکه این نکته برایشان غیرقابل باور است ، سعی میکنند به کارگردان فرصتی دوباره در ادامه فیلم بدهند). از طرف دیگر این موضوع و تم کلی داستانی یعنی قرار گرفتن یک عاقل در بین جاهلان از جانب کارگردان بارها و بارها تکرار شده و شاید دیگر تمام وجوه طنز این سوژه از جانب مهران مدیری استفاده شده باشد و حتی شاید وقت آن رسیده تا سیامک انصاری را از تکرار چندین و چند باره از یک سری حرکات همیشگی ملال آور در این مدل کاراکتر کنار گذاشت و او را از این گرداب نجات داد. نقطه ضعف عمده بعدی که گویی به کلی نفس نه چندان منظم فیلم را کاملا میگیرد سکانس های بی رمق پایانی به خصوص سکانس حضور امیر جعفری است که گویی همان داستان نیم بند فیلم را هم از بین میبرد و نقطه عطفی برای بروز خستگی مخاطب میشود. این روند در سکانس های بعدی نیز مشاهده میشود درحالیکه سکانس های بازجویی و اعتراضات خیابانی پتانسیل بسیار قویتر از این مقدار را در خود داشت.
اما در این بین ریتم تند و اتفاقات پینگ پونگی و همچنین جلوه های ویژه و صحنه های شلوغ موجب گیرایی و همراه کردن مخاطب با ساعت ۵ عصر شده است.همکاری محمود کلاری به عنوان فیلم بردار و مهران مدیری به عنوان کارگردان صحنه های درخشانی در فرم کار به مخاطب ارائه داده است که اوج آن را میتوان در توشات های بیمارستان از مهرداد پرهام با پیرمرد مریض و پرستار مهربان و همچنین در بهشت زهرا با پیرزن غم دیده و همچنین سکانس های لانگ شات بیرون مترو و کلوز آپ درون آن و نیز سکانس اعتراضات خیابانی اشاره کرد. درواقع مدیری هرچقدر در داستان و فیلم نامه کم رمق ظاهر شده اما از پس کارگردانی کار آنهم در سینمای بی جان کمدی کشور برآمده است.
در پایان باید گفت ساعت5عصر برای یک کارگران اول باتجربه شروع چندان بدی به نظر نمیرسد چه اینکه این روزها برای مخاطب ایرانی فیلم های اینگونه مصداق لنگه کفش پاره در بیابان غنیمت است شده و حداقل میتواند سلیقه قشری دیگر از علاقه مندان سینما را پاسخگو باشد. اما همواره توقعات از مهران مدیری بسیار بالاتر از فیلمی با ضعف های فراوان است.مهران مدیری بی شک نامی است که به نوعی با طنز و کمدی در ذهن مخاطب ایرانی عجین شده و به خودی خود میتواند اعتباری باشد برای اعتماد مخاطبین به اثرش.شاید اگر ساعت ۵ عصر این اعتبار را پشت خود نمیدید فیلمی تا این حد جنجالی نمیشد اما بدون این اعتبار نیز فیلم بدی در اشل سینمای ایران محسوب نمیگردد. نگارنده مطلب ورود مهران مدیری در کسوت کارگردان به سینما را به فال نیک میگیرد. با آرزوی موفقیت برای او.
برای مطالعه سایر نقد فیلم های سینمای ایران روی لینک کلیک کنید.