مدیران و سینمای دفاع مقدس
سمیه علیپور : سینمایی که جرقه نخست آن در سال 1360 خورد در کمتر از چهار ســال به چنان جایگاهی رسید که بیش از ۲۵ درصد تولیدات ســینمای ایران را به خود اختصاص داد. سینمای دفاع مقدس در ایران در دوره مدیریتهای مختلف ســینمایی و با توجه به وضعیت جامعه، دغدغهها و اولویتهــا، بالا و پایین بسیاری داشته است، اما با وجود تمامی این فراز و نشیبها هیچ سالی از سر سینمای ایران نگذشته که فیلمی با موضوع دفاع مقدس تولید نشــده باشد.
ورای موضوع پراهمیت این سینما، فروش خوب برخی از فیلمهای ساخته شده در این فضا و اهمیت کیفیت بعضی از آثار سبب شــده نتوان به سادگی از کنار سینمای دفاع مقدس و وضعیت آن در دورههای مختلف گذشــت.
نگاهی کلی به آمار تولید فیلمهای دفاع مقدس نشان می دهد سالهای 62، 63، 67 و 74 سالهای درخشان به لحاظ کمی در سینمای دفاع مقدس و سالهای 60، 81، 84، 87، 88،89، 91 و 93 سالهایی ضعیف از همین منظر بودهاند.
در ادامه، مروری بر وضعیت این ســینما در دورههای مختلف مدیریتی از زاویه کمی و کیفی صورت میگیرد. دوره مدیریت حجتالله ایوبی به دلیل اینکه هنوز به پایان نرسیده در این گزارش مورد ارزیابی قرار نگرفت.
دو سال نخست
در دو ســال اول ظهور و بروز ســینمای دفاع مقدس درمجموع سه فیلم سینمایی «مرز» جمشید حیدری، «رهایی» رسول صدرعاملی و «جانبازان» ناصر محمدی ساخته شد. هر سه این فیلمها را میتوان محصول دوره مدیریت مهدی کلهر در ســینمای ایران دانست که محتوای آن در حال و هوای فیلمهای تهییجی و برگرفته از سالهای نخست خلق فیلمهای جنگی در ایران است.
10 سال بلوغ سینمای دفاع مقدس
از سال 1362 سینمای ایران با نگاهی تازه در مدیریت روبهرو شد. در این سال و به مرور پایههای سینمای ایران بعد از انقاب با تعاریف و چارچوب مشخص آن گذاشته شد و دقیقاً در همین زمان سینمای دفاع مقدس هم سروشکل درستی به خود گرفت. رسول ملاقلیپور با «نینوا» پا به میدان گذاشت و دو ســال بعد ابراهیم حاتمیکیا با «هویت» از راه رسید. نکته قابل توجه در مورد سالهای نخست آن است که اولاً سینمای دفاع مقدس در بستر سینمای بدنه نیز دنبال میشد؛ یعنی فیلم پرفروشی چون «عقابها« در همان سالها تولید شد و از سوی دیگر نگاه هنری نیز در مســیری دیگر در حال شکلگیری بود.
شاید در ســالهای نخست یافتن برخی اســامی در جمع ســازندگان فیلمهای دفاع مقدس کار دشــواری بود، امــا در نیمه دهه 60 وقتی امضای بهرام بیضایی پای فیلم «باشــو غریبه کوچک» دیده شد، نشــانههای کامل شدن این سینما خودنمایی کرد. ابراهیم حاتمیکیا و رسول ملاقلیپور براساس تحلیل و جمعبندی صاحبنظران سینما با ساخت فیلمهایی چون «دیدهبان» و «پرواز در شب» و دیگر آثارشــان تعریفی جامع از سینمای دفاع مقدس ارائــه دادند، از المانهای تصویری تا شیوه شخصیت پردازیها؛ خودداری از قهرمانپروری و نمایش آن چه ســینمای دفاع مقدس ایــران را از فیلم های جنگــی خارجی متمایز میکرد.
از ســال 65 تا 70 حداقل 10 درصد تولیدات ســینمای ایران مربوط به موضوع دفاع مقــدس بود. بالاترین درصد در این مدت مربوط به ســال 67 با بیش از 21 درصد تولید بود و کمترین به ســال ۶۶ با 10.71 برمیگردد. در تمامی این مدت اگر سینمای دفاع مقدس به سمت وجه هنری میل کرد از سوی دیگر بعد تجاری آن نیز در جریان بود و شاید همین نگاه بود که سبب شد در آن سالها فیلمهای دفاع مقدسی حتماً در سبد ســینمای خانواده ها قرار بگیرند زیرا ذائقههای مختلف، محصول مورد نظر خودشان را مییافتند.
در دو سال آخر مدیریت فخرالدین انوار در سینمای ایران فیلمهایی چون «هــور در آتش» عزیزالله حمیدنژاد، »از کرخه تا رایــن» ابراهیم حاتمیکیا و «آبادانیها« ســاخته کیانوش عیاری تولید شدند که حال و هوای موجود در این آثار به وضوح مسیر رو به رشد سینمای دفاع مقدس را در آن مقطع نمایان میکرد. در طول 10 سال 62 تا پایان 72، 94 فیلم سینمایی دفاع مقدسی ساخته شد.
نقطه اوج
هرچند در ســال 1373 بیش از 26 درصد تولیدات ســالانه مربوط به سینمای دفاع مقدس بود، اما عملا در ســال 1374 بیشتریــن تعداد فیلمهــای دفاع مقدسی ساخته شده است: 18 فیلم در یک سال.
مدت کوتاه حضور مهدی فریدزاده در رأس معاونت سینمایی این اجازه را نداد که به درســتی بتوان فرصتی برای سیاستگذاری او و ثمربخشی برنامههایش یافت. در سال 1373 با حضور او در معاونت سینمایی از 67 فیلم تولیدشده، شش فیلم دفاع مقدسی بودند. اما دوره مدیریت ضرغامی که دو سال و نیم را شامل میشـد، اجازه تحلیل میدهد. در این دو سال و نیم درمجموع 37 فیلم با موضوع دفاع مقدس ســاخته شد. فیلمهای «هفت گذرگاه» جمشید حیدری، »نجات یافتگان» رسول ملاقلی پور، «ماه و خورشید« محمدحســین حقیقی، «لیلی با من اســت» کمال تبریزی، «گارد ویژه» پرویز صبری، «قله دنیا» عزیزالله حمیدنژاد، «فرمان آتش» حســن ســاجدی، «فرار مرگبار» تورج منصوری، «عبور از خط سرخ» جمال شورجه، «سفر به چزابه» رسول ملاقلی پور، «دکل« عبدالحسن برزیده، «دشمن» عباس بابویهی، «دایره سرخ» جمال شــورجه، «پاتک» علیاصغر شادروان، »بوی پیراهن یوسف» و «برج مینو» ابراهیم حاتمیکیا، »برادههای خورشید» محمدحسین حقیقی، «آخرین مرحله» محســن محسنینســب همان 18 فیلمی هستند که ســال 1374 ساخته شــدند و نقطه اوج سینمای دفاع مقدس را شکل میدهند.
چهار سال و تجربه تازه سینما
با از راه رســیدن ســیفالله داد به ساختمان معاونت سینمایی، فیلمسازی که خود با ساختن «کانی مانگا» یکی از آثار مهم ســینمای دفاع مقدس را تولید کرده بود، سینمای دفاع مقدس وارد فضای تازهای شد. در نیمه دهه 70 جامعه ایران تحولاتی را شــاهد بود که تأثیرات آن در سینما نیز مشاهده شد. اغلب تولیدات سینمای ایران به سمت آثار جوانانه گرایش پیدا کرد و اگر رســول ملاقلیپور و احمدرضا درویش هم در این سالها فیلم ســاختند آثاری متفاوت نسبت به دیگر تولیداتشان کارگردانی کردند. در سالهای مدیریت داد، در سینما بیش از 20 فیلم دفاع مقدسی ساخته شد.
رکودی از راه رسید و رفتن سراغ پروژههای عظیم ســینمای دفاع مقدس ابتــدای دهــه 80 را با افتی چشمگیر آغاز کرد.
در سال 1381 فقط نام یک فیلم سینمایی به عنوان اثری در سینمای دفاع مقدس دیده میشود؛ سالی که میتوان آن را حاصل مدیریت محمدحسن پزشک در سال 1380 دانست.
جدول آماری فیلمهای دفاع مقدس نشان از آن دارد که هرگاه افت چشمگیری در کمیت تولیدات دیده شده، سال بعد رشدی در همین زمینه به وجود آمده است. درست یک سال بعد از افت سال 81، در سال 82، 9 فیلم «هیام» محمد درمنش، «مزرعه پدری» رســول ملاقلی پور، «کنار رودخانه» علیرضا امینی، »روایت ســه گانه» عبدالحسن برزیده، رخشان بنیاعتماد و پرویز شیخ طادی، »دوئل» احمدرضا درویش، «خداحافظ رفیق» بهزاد بهزادپور، «اشک سرما» عزیزالله حمیدنژاد، «آیههای زمینی» عباس رافعی، «آن مرد را نکشــید» محمد اربابیان تولید شدند.
هم چنین واضح است که در این ســالها گرایش به بالا بردن کیفیت فیلمها همگی تلاشهای مدیریتی بود برای جبران کاهش کمیت. شاید بتوان «دوئل» یا «مزرعه پدری» را به عنوان نمونههای قابل توجه سینمای عظیم دفاع مقدس دانست.
۲۲ فیلم در چهار سال
سیر کمی تولید فیلمهای دفاع مقدس در سالهای مدیریت محمدرضا جعفریجلوه رو به نزول بود. در سال 1385 در دوره مدیریت او 9 فیلم تولید شد و در سال 88 وقتی جواد شمقدری آمد و جلوه رفت فقط دو فیلم دفاع مقدسی ســاخته شده بود. «گیلانه» ســاخته رخشــان بنیاعتمــاد یکــی از تولیدات قابل توجه این دوره اســت. در ایــن مقطع در مضمون فیلمهای سینمایی توجهی ویژهتر به سالهای بعد از جنگ و موضوعات که در ســالهای قبل چندان فرصتــی برای طرح نمییافتند صورت گرفت.
ساخت 20 فیلم در دوره مدیریت شمقدری
یکــی از انتقادات جواد شــمقدری و همفکرانش در دورههــای مختلــف کمتوجهی برخــی مدیران ســینمایی به موضوع دفاع مقدس بود؛ اما با حضور خود شمقدری در جایگاه مدیر سینمایی اتفاق ویژهای برای سینمای دفاع مقدس رخ نداد. محصول مدیریت او ســاخت 20 فیلم بود که از جمله آنها می توان به »گلوگاه شیطان» حمید بهمنی، «صدای پای من» مهرداد خوشــبخت، «سیزده 59» ســامان سالور، »ملکه» محمدعلی باشه آهنگر، «عطر ولایت» مسعود صمدی، «ضدگلوله» مصطفــی کیایی و «روزهای زندگی» پرویز شیخطادی اشاره کرد.
نام مدیر | سال | مدت زمان مدیریت | تعداد فیلم | میانگین تولید سالانه |
مهدی کلهر | 1360 – 1362 | 2 سال | 3 فیلم | 1.5 فیلم |
فخرالدین انوار | 1362 – 1372 | 10 سال | 94 فیلم | 9.4 فیلم |
مهدی فریدزاده | 1373 | 1 سال | 6 فیلم | 6 فیلم |
عزتالله ضرغامی | 1374 – 1376 | 2.5 سال | 37 فیلم | 14.8 فیلم |
سیفالله داد | 1376 – 1379 | 2.5 سال | 20 فیلم | 8 فیلم |
محمدحسن پزشک | 1379 – 1380 | 1 سال | 3 فیلم | 3 فیلم |
محمدمهدی حیدریان | 1381 – 1384 | 3.5 سال | 18 فیلم | 5.14 فیلم |
محمدرضا جعفریجلوه | 1384 – 1388 | 4 سال | 22 فیلم | 5.5 فیلم |
جواد شمقدری | 1388 – 1392 | 4 سال | 20 فیلم | 5 فیلم |
منبع: خبرگزاری خبرآنلاین