نقد فیلم تختى

غلامرضا تختی ، ” انسانم آرزوست “!

برخی از اندیشمندان اجتماعی و فلاسفه بر این باورند که هیچ حقیقت واحدی وجود ندارد و دقیقتا به اندازه تمام چشم های جهان، نگاه و به میزان  تمام مغز های جهان تفسیر وجود دارد. انسانها بر اساس ورودی های که در طول زمان وارد مغزشان می شوند دست به تفسیر پدیده ها می زنند و چون این ورودی ها، فردبه فرد با هم متفاوت است پس تفسیر هر فرد متفاوت و منحصر به فرد خواهد بود. این اندیشه بر این باورست که حتی تاریخ و تاریخ نویسی هم از این امر متثنی نیست. یعنی چیزی به عنوان وقایع تاریخی وجود ندارد. اصولا حقیقت یک امر کاملا انتزاعی است و رسیدن به آن غیر ممکن می باشد. تاریخ بیش از اینکه بیانگر رویدادی باشد که در گذشته اتفاق افتاده است، بیانگر نگاه مورخش است . در واقعا ما همواره به یک امر تاریخی از پشت عینک مورخ و نگارنده آن تاریخ می نگریم. هیچ مورخی فارغ از چهارچوب آموزه هایی که در آن جامعه پذیری شده است  نمی تواند قلم بزند و اگر این اصل را بپذیریم، باید قبول کنیم که هیچ وقت، حقیقت آنگونه که اتفاق افتاده است برما رخ نشان نخواهد داد. با این توضیح اگر بخواهیم فیلم غلامرضا تختی را به تماشا بنشینیم، باید ابتدا بپذیریم که عینک آقای توکلی بر روی چشم مان است و از منظر ایشان داریم به یک شخصیت تاریخی نگاه می کنیم. همانطور که همه ی ما می دانیم تختی شخصیتی فراتر از یک ورزشکار در تاریخ مان دارد! شخصیتی که بعد از گذشت سال های طولانی از مرگش، هنوز نمی دانیم خودکشی کرده است و یا اینکه او را کشته اند! دو فرضیه که از روز فوتش، همواره محل مناقشه بوده است. انتخاب هر یک از دو نظریه  به عنوان نقطه عزیمت فیلم می تواند تکلیف تماشاگر را روشن کند! کارگردان خوش سلیقه و حرفه ای کار هم این موضوع را کاملا می داند و همان اول فیلم، شما را با تختی ای روبرو می کند که خودکشی کرده است! سکانس اول فیلم، تختی قرص ها را می ریزد درون آب! با خودنویسش شروع می کند به هم زدن! جوهر خودکار پخش می شود درون آب . آب سیاه می شود و ما با یک فلاش بک ، پرت می شویم درون چاله سیاهی که بچه گی های تختی درون آن درحال غرق شدن است! فلاش بک از مرگ به مرگ! ازسیاهی به سیاهی! اما دست های مادر، تختی  کودک را از مرگ  نجات می دهد و صد افسوس که دست های مادر در هتل نیست که بزرگی های تختی را درآغوش بگیرد ، او را نوازش کند ، بی مهری های روزگار را از دلش بزداید و او را منصرف کند. دوستان ، بچه ها و هم بازی هایی که کودکی های تختی را پرت کرده بودند دورن چاه سیاه، چند دهه بعد در مقایسی دیگر و بزرگ تر، وی را به جایی می رساند که خودش خودش را در سیاهی مرگ بخواباند روی تخت. و تمام.

حال که کارگردان این منظر را را برای روایت انتخاب کرده است همه ی ما می دانیم با تاریخ نگاری روبرو هستیم که در روایت خود می چرخد قطعات پازل را جوری بچیند که ما این پایان بندی را باور کنیم. و چه زیبا و هنرمندانه اینکار را انجام می دهد. آنقدر زیبا که شما  در لحظه تماشای فیلم و گوش دادن به روایت، کاملا آن را می پذیرید! اما وقتی  از در سینما  بیرون می روید با منتقدانی مواجه می شوید که انبوه دلایل را ردیف کرده اند تا به شما بقبولانند آقا تختی را کشته اند! از روابطش با خواهر شاه تا فعالیت های پر رنگش علیه رژیم! اما آقای توکلی دنبال این نیست که به شما علت مرگ اقا تختی را ثابت کند. ایشان می خواهد یک فیلم بسازد، یک روایت، یک داستان که همه چیز آن در حد استاندارد های جهانی جمع شده است. از تصویربرداری بسیار زیبا تا تدوین بدون نقص، از فیلنامه محکم و با چفت و بسط تا بازیگریهای خوب و قابل قبول، از دیالوگ های زیبای و احساس برانگیز  فیلم که گاهی اشک را درچشمان بیننده جاری میسازد تا سکوت های معنی دار تختی که نفس را درسینه حبس می کند، از خط داستانی روایت، تا کارگردانی بی نظیر، از خلق کاراکتر تختی و نگاه به ریزه کاری های روانشناختی شخصیت وی (که در جهت تختی است که قرار است خودکشی کند) تا استفاده از تئوری های جامعه شناسی در طرح مسیری که توده ها، ناخوداگاه تختی را به سمتی می برند که قرص ها را بریزد درون آب و سربکشد. همه و همه به عقیده من به بهترین شکل پرداخته شده است و شما با یک فیلم تمام عیار روبرو هستید . فیلمی که تماشا می کنید، اشک می ریزید وگمان می کنید که شما هم اگر جای تختی بودید شاید همان لیوان را سر می کشیدید و منتظر سیاهی می ماندید.

حال اگر این منظر و روایت توکلی را بپذیرم چند نکته بسیار حائز اهمیت در فیلم وجود دارد که ارزش دیدن فیلم را صد چندان می کند. شخصیت روانی تختی (برای رسیدن به نتیجه خودکشی) بسیار خوب و دقیق خلق شده است. شخصیتی آرام، دوست داشتنی، سر به زیر، افتاده، مردم دوست، دستگیر، دلسوز، بی اعتنا به مال دنیا و….. کاراکتر و ویژگی هایی که تختی را آرام آرام روبروی خودش قرار می دهد، به بن بست میرساند و مینشاندش روبروی مرگ. نظریه پردازان  مکتب کنش متقابل نمادین در جامعه شناسی معتقدند که  شخصیت انسانها در ارتباط متقابل با یکدیگر شکل می گیرد. هورتون کولی از اندیشمندان کلاسیک این مکتب معتقداست که  انسان ها در تعامل با دیگران در یک فرایند دیالکتیکی به شناخت از خود می رسند و این امر میشود پایه رفتار ما در ارتباط با همدیگر. برای تبین این تئوری مثال خود آینه سان را مطرح می کند و معتقد است ما وقتی در آینه نگاه می کنیم سه سوال در مغزمان شکل میگیرد که پاسخ به آنها شخصیت ما را می سازد. وقتی در آینه نگاه می کنیم از خود می پرسیم:

1–تصویر مان چگونه است؟

2– مردم و دیگران چه قضاوتی از تصویر مان دارند؟

3–ما چه حسی نسبت به این قضاوت دیگران داریم؟

وی معتقد است پاسخ به این سوالات شخصیت ما را شکل می دهد. حال اگر به تختی و شخصیت پرداخته شده وی در فیلم توکلی نگاه کنیم در خواهیم یافت که جامعه و خواسته های بی انتهای توده ها از یک فرد چگونه آرام آرام تصویری از تختی در ذهن خودش می سازد که خود را منجی حجم عظیم بدبختی ها ، مشکلات و نامردیها بداند. تا آن زمان که دستش برسد و بتواند جوابگوی این تصویر خود باشد، خوشحال و خندان است و زمانیکه بنا به دلایل مختلف این توان از وی سلب می شود و دیگر نمی تواند به دیگران کمک کند و دست بگیرد ،افسرده می شود و تصویر مخدوش از خودش، آرام آرام خودش را می چسپاند گوشه رینگ و تا جایی پیش میرود که دیگر برایش زندگی معنایی ندارد و از هیچ چیز خوشحال نمی شود. در تحلیلی  به قلم آقای احسان عزیزی خوانده بودم ، پوپولیسم  در ذات قهرمان سازی خود یک ضد قهرمان سازی مستتر دارد. فرقی ندارد شما تختی باشید یا مصدق، خاتمی باشید یا احمدی نژاد. وقتی با ساز کار قدرت هماهنگ نباشید و امیال  توده را برآورده نکنید از شما یک منزوی می سازد . حال اینکه چه مسیری انتخاب کنید و کجا بروید دیگر به ویژگی های روحی شما بستگی دارد. مصدق شعبان بی مخ ها  را می پذیرد و تبعید می شود و گوشه گیر! تختی به روایت توکلی، جام را سر می کشد و از این همه فشار خودش را می رهاند و عجیب که این جامعه قهرمان ساز و ضد قهرمان ساز از فیلم هم حمایت نمی کند! دریغ که همه در یادشان می خواهند تختی باشند اما نمی کنند  حتی به تماشای این فیلم بنشینند و عوامل تولید را حمایت کنند. این قوم، به قول رفقای تختی، یک روز تو را روی سر می گذارند و روی دست می برند و آنگاه که کارکرد ات تمام شد،  همه چیز یادشان می رود. این قوم ترجیح می دهد تا با “رحمان 1400” وقت بگزراند و پولشان را بروند برای “تگزاس” خرج کنند! مردمی که به خاطر شان، تختی حاضر نشد پول کلان تبلیغاتی بگیرد و عکسش را بزند روی شیشه عسل تا مبادا بچه های فقیر فکر کنند وی با خوردن عسل قهرمان جهان شده است (چون دستشان نمی رسد عسل بخرند). فیلم پر است از دیالوگ های زیبا . از مردانگی های لذت بخش که در روزگار بی اخلاق این روزهای ما کیمیا شده است. آنقدر کیمیا که با دیدنش اشک بر چشمان ما جاری می شود و آه سر می کشیم که ” انسانم آرزوست” .

به عقیده من غلامرضا تختی یک فیلم کاملا خوش ساخت به روایت توکلی است. همه چیز فیلم کامل است و برای مام وطن ساخته شده است وطنی که این روزها خیلی ها دارند از آن کوچ می کنند ! و تختی معتقد است که همه ی بی مهری ها را باید تحمل کرد و ماند و ساختش! غلامرضا تختی یک سوگواری سیاه و سفید است برای مردانگی ها، برای انسانیت ها، برای قدرشناسی ها، برای دستگیری ها، برای اعتقاد ها و برای همه ی اخلاقیاتی که از اینجا رخت بسته است و دلمان برایشان تنگ شده است. حالا آقا تختی خودکشی کرده باشد یا  کشته شده باشد خیلی فرقی نمی کند ما دلمان برای انسانیت تختی ها تنگ شده است.

 برای مطالعه سایر نقد فیلم ها سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر روی لینک کلیک کنید.